Treść

Skrzyszów to duża wieś oddalona o 6 km od Tarnowa. Leży we wschodniej części Województwa Małopolskiego, jest jednym z sołectw gminy Skrzyszów i zarazem siedzibą władz gminnych. Graniczy z Łękawicą, Szynwałdem, Ładną i miastem Tarnów. Powierzchnia wsi liczy 1307 hektary (13,07 km2), liczba ludności wynosi 3 656 osób.

Powstanie wsi

Najstarsze zapiski o Skrzyszowie pochodzą z początku XIV wieku, kiedy to w roku 1327 biskup krakowski uwolnił Skrzyszów od dziesięcin. W roku 1331 król Władysław Łokietek potwierdził kasztelanowi krakowskiemu Spicymirowi prawo do Skrzyszowa.

Nazwa miejscowości (pierwotnie Krzyszów, Crisow w 1333r. ,Scrisew w 1331 r.)) pochodzi najprawdopodobniej od imienia Krzysz, stanowiącego skrót od Krzywosąda lub Krzysztofa, pierwotnego właściciela tej miejscowości. Drugie mniej prawdopodobna wyjaśnienie, wiąże nazwę z przezwiskiem Skrzysz (wyraz skrzysz oznaczał rodzaj placków).

Po pierwszej wojnie światowej Skrzyszów był siedzibą samorządu gminnego, na czele którego stanął wójt. W latach 1933/1934 wieś weszła w skład tzw. gminy zbiorowej z siedzibą w Gumniskach. Władzę w poszczególnych miejscowościach sprawowali wówczas sołtysi. Okres międzywojenny to także czas dużej aktywności na tym terenie partii politycznych. Działały w Skrzyszowie: Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, Stronnictwo Ludowe i Polska Partia Socjalistyczna. Szczególnie wyróżniali się Ludowcy którzy m.in. zorganizowali w 1937 roku strajk chłopski i manifestacje w Skrzyszowie oraz w Tarnowie. W czasie II Wojny Światowej w lesie Kruk w Skrzyszowie i na Sztorcowej Górze w Pogórskiej Woli Niemcy wymordowali tysiące ludzi. Rozstrzeliwano tam bowiem więźniów z tarnowskiego więzienia. Fakt ten społeczeństwo Gminy upamiętniło, wznosząc na miejscach tych kaźni w latach 1958-1959 pomniki ku czci pomordowanych.

Pomnik w lesie Kruk i pomnik w Pogórskiej Woli wykonane zostały według projektu Bogdany i Anatola Drwalów z Tarnowa. Również na terenie Skrzyszowa wybudowano Pomnik Wdzięczności tym, którzy zginęli za Ojczyznę w 1939 roku.

Pomnik z 1990 roku wyszczególniający daty: 1920, 1939, 1945 oraz wykaz mieszkańców Skrzyszowa poległych za Ojczyznę w 1939 roku, wymordowanych w więzieniach i obozach, zabitych w niewyjaśnionych okolicznościach.

Odnowiony pomnik z nowymi tablicami upamiętniającymi odzyskanie Niepodległości. Fundamenty pomnika wykonano przed II wojną .

Od 1954 roku Skrzyszów, wchodzący dotąd w skład gminy Gumniska, stał się – w związku z reformą administracji – siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. W 1973 roku natomiast – gdy przywrócono podział na gminy – stał się siedzibą władz samodzielnej Gminy.

Instytucje i organizacje

W Skrzyszowie działają instytucje mające wpływ na jakość życia mieszkańców: szkoły i przedszkola, ośrodek zdrowia, apteka, Agencja Pocztowa, Gminne Centrum Kultury i Bibliotek w Skrzyszowie, Ochotnicza Straż Pożarna, stowarzyszenia: Zielony Pierścień Tarnowa, Akcja Katolicka, grupy nieformalne: Klub Seniora

Szkoła parafialna w Skrzyszowie istniała przynajmniej od początku XVI wieku. Pierwsza wzmianka o nauczycielu w Skrzyszowie pochodzi z roku 1513 (minister). Była to szkoła elementarna, w której uczono katechizmu, czytania i pisania, języka łacińskiego oraz śpiewu kościelnego. W czasie walk konfederatów tarnogrodzkich z wojskami saskimi w roku 1715,  w Skrzyszowie spłonęły: dwór, plebania i szkoła. Wydarzenia te przerwały na pewien czas działalność skrzyszowskiej szkoły. Na podstawie kroniki szkolnej, z opisu uczniów i nauczycieli wynika, że w przededniu I wojny światowej lokalizacja budynku szkoły była taka sama, jak w obecnych czasach. Parterowa szkoła z czterospadowym dachem i wejściem od strony wschodniej z prymitywnymi toaletami, stała w centrum wsi.

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II  oraz Przedszkole Publiczne w Skrzyszowie 

Po zakończeniu wojny obronnej Polski w 1939 roku, nadzór nad szkolnictwem sprawował‚ Główny Wydział Wiedzy i Nauki Generalnej Guberni. Niemcy po wkroczeniu do Skrzyszowa zażądali ukończenia budowy szkoły, rozpoczętej w 1938 roku.
Dobudowano jedno piętro z czterema salami. Inwestycję finansowała gmina Gumniska. Zakończenie rozbudowy nastąpiło jeszcze podczas okupacji, w 1942 roku.

W 1966 roku szkoła liczyła 12 oddziałów. W budynku szkolnym mieściło się 7 sal lekcyjnych. Jego stan techniczny był bardzo zły.

18 lutego 1998 roku odbyła się uroczystość oddania hali sportowej przy szkole, a 4 listopada tego samego roku młodzież przeniosła się do nowego budynku szkolnego. Obecnie baza lokalowa szkoły to piękne klasopracownie, sale komputerowe, biblioteka z czytelnią zaopatrzoną w sieć komputerową, sala audiowizualna, świetlica. W szkole organizowane są turnieje, mecze i imprezy sportowe o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym.

Szkoła Podstawowa Nr 2 w Skrzyszowie

Budynek szkoły położony jest w Skrzyszowie Górnym, jak nazywają tą część miejscowości rodowici skrzyszowianie. Szkoła Podstawowa Nr 2 w Skrzyszowie istnieje już ponad trzydzieści lat. Jest to szkoła jednodziałowa, nauka odbywa się na jedną zmianę. Wraz z oddziałem przedszkolnym wszystkich uczniów klasach I-VI jest w sumie dziewięćdziesiąt jeden. Liczebność uczniów w klasach wynosi od ośmiu w klasie drugiej do czternastu w klasie trzeciej. W szkole pracuje jedenastu nauczycieli Budynek szkoły to niewielki obiekt mieszczący siedem sal lekcyjnych, w tym oddział przedszkolny, salę komputerową, oraz zastępczą salę gimnastyczną, którą jest zwykła sala lekcyjna wyposażona w drabinki gimnastyczne i zawieszone tablice do koszykówki.

Parafia

Kościół w Skrzyszowie pod wezwaniem św. Stanisława bpa wzniesiony został w 1517 r. z fundacji Jana Amora Tarnowskiego, hetmana wielkiego koronnego i kasztelana krakowskiego, przez cieślę Jana z Czchowa (sygnatura na portalu). Jednak w 1542 r. bp krakowski Piotr Gamrat zniósł tutejszą parafię a jej uposażenie przekazał kolegium wikariuszy kolegiaty tarnowskiej. Ponowne utworzenie parafii nastąpiło w 1726 r.

Jest to kościół późnogotycki, drewniany, konstrukcji zrębowej. Jednonawowy z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym od północy zakrystia a od południa niewielka kruchta. Nawa szersza, prostokątna, przy niej dwie kaplice od północy i od południa w charakterze transeptu. Od zachodu wieża konstrukcji słupowo-ramowej, z nadwieszoną izbicą i nakryta hełmem namiotowym. Na zewnątrz ściany pobite gontami. Wokół prezbiterium soboty z przed 2. poł. w. XVII, wsparte na słupach z zastrzałami. Dachy dwuspadowe, pobite gontami z wieżyczką na sygnaturkę z w. XVII-XVIII. Świątynia była dwukrotnie rozbudowywana. W latach 1770-76 dobudowano zakrystię i kaplicę północną a w latach 1893-94 przedłużono nawę, wzniesiono kaplicę południową z kruchtą oraz wieżę.

Wyposażenie wnętrza

Ołtarz główny barokowy z w. XVIII, na wysokim cokole ujęty dwoma parami kolumn wspierających przerwane belkowanie; w     wieńczeniu Duch Święty pod postacią gołębicy w Glorii; między kolumnami rzeźby dwojga świętych; w polu głównym obraz św.  Stanisława bpa ze śś. Wacławem i Michałem Archaniołem oraz fundatorem h. Leliwa malowany na desce przez Mistrza Rodziny  Marii (?) przed 1520 r., stanowiący pierwotnie część tryptyku.

Ołtarze boczne: jeden późnorenesansowy z XVII w., trzy późnobarokowe z końca XVIII w. i jeden z początku XX w., w nich obrazy: Matki Boskiej z Dzieciątkiem, Serca Pana Jezusa, Matki Boskiej Nieustającej Pomocy i Veraikon oraz rzeźba Matki Boskiej. Ambona późnobarokowa z w. XVIII. Chrzcielnica drewniana z 2. ćw. W. XVIII.

Stalle gotyckie z zapleckami i baldachimami o rzeźbionej dekoracji ornamentalnej z h. Leliwa Tarnowskich, z końca w. XV. Konfesjonał z końca w. XVI. Prospekt organowy współczesny 10-głosowym organom z 1895 r., wykonanym przez Tomasza Falla. Obrazy: 1. św. Karol Boromeusz z herbem i inicjałami Andrzeja Tarły, prepozyta tarnowskiego, malowany w 1625 r. przez Jana Kustaliewicza z Radomia; 2. Chrystus Miłosierny z w. XVII; 3. Najświętsza Panna Maria z XVIII w.; 4. Św. Sebastian z XVIII w. Krucyfiks barokowy z XVIII w. Trzy dzwony odlane w 1926 r. w Udine we Włoszech.

Obecnie w tarnowskim Muzeum Diecezjalnym znajdują się zabytki pochodzące z kościoła parafialnego w Skrzyszowie: Ikona bizantyjska Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV w. (?), w srebrnej sukience, rzeźba św. Barbary, gotycka z końca XV w. oraz skrzydła późnogotyckiego tryptyku ze Skrzyszowa malowanego przed 1520 r., ze scenami: Zabójstwa św. Stanisława, Wskrzeszenia Piotrowina, Chrystus w Ogrojcu, Biczowanie, Zmartwychwstanie i Zesłanie Ducha Św.

Przedszkole Publiczne w Skrzyszowie

Dworek z początku XIX wieku, wybudowany w miejsce wcześniejszego, z XVII w. W latach 1976-1978 został częściowo przekształcony i przebudowany pod Przedszkole Publiczne w Skrzyszowie. Obecnie dzieci uczęszczają do nowo wybudowanego przedszkola, które zostało dobudowane do istniejącego budynku szkoły podstawowej. 

Gminne Centrum Kultury i Bibliotek w Skrzyszowie

Od 1994 roku, uchwałą Rady Gminy, Biblioteka działa pod nazwą: Gminne Centrum Kultury i Bibliotek w Skrzyszowie.Początki Biblioteki w Skrzyszowie sięgają 1947 roku, kiedy placówka ta działała jeszcze jako Gminna Biblioteka Publiczna w Gumniskach. Warunki lokalowe, jakimi wówczas dysponowała, były bardzo trudne i uległy poprawie dopiero w 1953 roku, kiedy placówka przeniesiona została z Gumnisk do Skrzyszowa i umieszczona w remizie OSP. Kolejne istotne zmiany nastąpiły w 1973 roku kiedy reforma administracji spowodowała, że w miejsce gminy Gumniska powstały dwie inne: Skrzyszów i Tarnów (i one podzieliły między siebie biblioteki) oraz w 1975 roku kiedy zakupiony 7 lat wcześniej z Państwowego Funduszu Rozwoju Bibliotek osobny budynek przekazany został gminie na własność. Do dziś Gminna Biblioteka Publiczna w Skrzyszowie jest jedyną wiejską placówką czytelniczą w powiecie, mającą do dyspozycji cały budynek.

Obecnie skrzyszowska Biblioteka jest jedną z najlepiej zaopatrzonych w nowości wydawnicze bibliotek w powiecie. Placówka dysponuje dobrze zaopatrzonym warsztatem informacyjnym, posiada kopiarki, drukarki i komputery z dostępem do Internetu. Sieć bibliotek w gminie Skrzyszów obejmuje 4 placówki: w Skrzyszowie, Łękawicy, Pogórskiej Woli i Szynwałdzie.

Ośrodek zdrowia i apteka

Budynek Gminnego Ośrodka Zdrowia w Skrzyszowie zbudowany został w 1977 roku z Narodowego Funduszu Ochrony Zdrowia. Został rozbudowany i wyremontowany w latach 2001 – 2010.
Obecnie w ośrodku przyjmuje 7 lekarzy Podstawowej Opieki Zdrowotnej, 3 specjalistów, 5 pielęgniarek. W Poradni Rehabilitacyjnej przyjmuje 2 lekarzy rehabilitantów i 2 fizjoterapeutów.

Ochotnicza Straż Pożarna w Skrzyszowie

Rok powstania: 1905
Liczba Członków: 31
Prezes: Piotr Młyński

Siedziba strażacka mieści się w budynku wybudowanym w 1952 roku. Początkowo budynek posiadał tylko garaż, mały pokoik i salę taneczną. Obecnie, obok straży, która dysponuje mniejszą salką na zebrania, większą taneczną i dwustanowiskowym garażem, swoje miejsce ma tu też bank, poczta, posterunek policji, centrala telefoniczna, gabinet dentystyczny i zakłady usługowe: fryzjerski, krawiectwo.

Klub Seniora

Z inicjatywą powołania Klubu Seniora w Skrzyszowie wystąpiła Barbara Łabno – pedagog Zespołu Szkół Medycznych w Tarnowie, mieszkanka Skrzyszowa. Propozycja adresowana jest do osób starszych, które chcą miło spędzić wolny czas w gronie znajomych, przy skromnym poczęstunku.

Organizowane będą wycieczki, spotkania i prelekcje na wybrane zagadnienia dotyczące m.in. zdrowia, radzenia sobie ze stresem, konfliktami, komunikowaniem między pokoleniami. Zarówno częstotliwość spotkań, terminy jak i podejmowane tematy ustalane są na kolejnych spotkaniach. Udział w pracach Klubu Seniora jest bezpłatny.

Walory przyrodnicze, krajobrazowe i turystyczne

Skrzyszów jest położony na granicy dwóch krain geograficznych. Północno-zachodnia część wsi to płaskie i wyrównane tereny urozmaicone wydmami piaszczystymi utrwalonymi lasami sosnowymi o dość dobrze zachowanym drzewostanie i stosunkowo dużej różnorodności biologicznej i siedliskowej. Południowo-wschodnia część wsi odznacza się rzeźbą typową dla przedgórzy niskich.

Tak urozmaicone tereny sprzyjają uprawianiu turystyki pieszej i rowerowej.

Gospodarka

Najliczniejszą grupę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych stanowią zakłady osób fizycznych. Jest to głównie działalność pozarolnicza, w której istnieje przewaga handlu i usług (naprawa pojazdów samochodowych, transport drogowy –przewóz osób).